De boekenkast van de aromatherapie

Veel boeken missen de precisie die je mag verwachten van auteurs die professioneel actief zijn in het werkdomein waarover ze publiceren: van onvolledige benamingen van oliën tot onduidelijke of niet afgebakende therapeutische eigenschappen.

Het kopiëren en plakken van lijsten van eigenschappen van extracten blijkt een favoriete sport. Tenminste, zo lijkt het, want als je benieuwd bent naar de bronnen achter de informatie of de geponeerde stellingen, blijf je vaak op je honger zitten. Dat geldt des te meer voor een aantal boeken die als “standaardwerk” of “onmisbaar” gepromoot worden.

Diezelfde eigenschappen worden meestal nauwelijks of niet in de context geplaatst van een specifieke toepassing. Bijvoorbeeld: een olie, gebruikt via orale toediening, kan andere eigenschappen vertonen dan diezelfde olie toegepast op de huid. Vaak zal ook de toepassingswijze bepalend zijn voor het al dan niet bekomen van het gewenste effect.

Mentha x piperita, Franz Eugen Köhler, Köhler’s Medizinal-Pflanzen

Denk aan Pepermunt EO (Mentha x piperita, bovengrondse delen). Het extract is (in hoofdzaak) pijnstillend en tonisch. De pijnstillende werking heeft betrekking op de cutane toepassing bij nociceptieve pijn (en niet bij pijn van psycho-emotionele aard, noch bij neuropathische pijn in beschadigd zenuwweefsel). Het pijnstillend effect is te wijten aan (−)-menthol, een monoterpeenalcohol dat een belangrijk bestanddeel is van zowel Pepermunt EO als Akkermunt EO. Bij cutane toepassing heeft menthol een dosis- en tijdafhankelijke werking: een afkoelend affect, een pijnstillende werking (Liu, et al., 2013) en een bloedvatverwijdende werking (vasodilatatie) (Craighead et al., 2017). De tonifiërende werking heeft betrekking, via orale inname, op de spijsvertering. Dat het extract ook een sterke “tonifiërende” werking op het hartritme heeft (de hypertensieve werking zorgt voor een stijgende bloeddruk) bemoeilijkt de therapeutische toepassing.

Misschien lijkt dit evident en verwacht je hierover geen toelichting van de auteur. Dan geef ik je een ander, meer overtuigend, voorbeeld. Roomse kamille EO (Chamaemelum nobile of Anthemis nobilis, bloem) is kalmerend, een eigenschap die gekend is van de kamillethee (van de gedroogde plant) voor het slapen gaan. Wat betekent kalmerend? Spierontspannend op het spierweefsel? Inwerkend op het centrale zenuwstelsel? Of kalmerend op de huid bij zonnebrand? En, opnieuw, welke zijn de toepassingswijzen die het beoogd effect bewerkstelligen?

De shortlist

Wat is dan wel het lezen waard? Ik kan in het Nederlandstalig taalgebied helaas weinig leesvoer voorstellen. Ik kies dus hoofdzakelijk Engelstalige en Franstalige titels. Deze lijst is zeker niet beperkend bedoeld. Las je een degelijk boek dat een plek verdient in dit blogartikel? Stuur me een email.

Met het Groot handboek geneeskrachtige planten schreef Geert Verhelst een Nederlandstalig standaardwerk voor fytotherapie, met 203 uitgebreide monografieën van geneeskrachtige kruiden, gebaseerd op recente wetenschappelijke literatuur en 200 compactere kruidenfiches van minder gekende kruiden, van kruiden die in de vergetelheid zijn geraakt en van ‘gevaarlijke’ kruiden, die met de nodige omzichtigheid moeten gebruikt worden:

Verhelst, G. (2021). Groot handboek geneeskrachtige planten. (10 ed.). Mannavita.

Met The Art of Aromatherapy: The Healing and Beautifying Properties of the Essential Oils of Flowers and Herbs publiceerde Robert Tisserand 1978 mogelijk een van de eerste Engelstalige boeken over aromatherapie:

Tisserand, R. B. (1978). The Art of Aromatherapy: The Healing and Beautifying Properties of the Essential Oils of Flowers and Herbs. Healing Arts Press.

In 1995 schreef Robert samen met Rodney Young Essential Oil Safety, hét referentiewerk inzake toxologie van essentiële oliën, zowel van extracten als van individuele biochemische bestanddelen. Negentien jaar later zag de tweede editie het daglicht:

Tisserand, R., & Young, R. (2014). Essential Oil Safety. (2 ed.). Elsevier – Churchill Livingstone.

Met Tisserand als editor werden twee Franstalige klassiekers uit de aromatherapie vertaald naar het Engels:

Gattefossé, R.-M. (1996). Gattefosse’s Aromatherapy. (Tisserand, R. B., Vert.) Random House UK.

Valnet, J. (1982). The Practice of Aromatherapy: A Classic Compendium of Plant Medicines & Their Healing Properties. (R. B. Tisserand, Red.) Healing Arts Press.

Met “Huiles essentielles en toute confiance” schrijft de Franse ingenieur in de chemie en arts in de geneeskunde Philippe Goëb een uitgebreid referentiewerk. Vanuit zijn ervaring als arts formuleert de auteur mengsels én voorzorgsmaatregelen voor een uitgebreide aantal medische indicaties, waarbij de orale toediening centraal staat.

Goëb, P. (2022). Huiles essentielles en toute confiance. Le courrier du livre – Guy Trédaniel.

Met “Physiologie et huiles essentielles” associëren de twee auteurs Arnaud Géa en Philippe Banel de fysiologische functies en hun pathologieën met de toepassing van een selectie van essentiële oliën.

Een eerste deel is gewijd aan algemene informatie over essentiële oliën. Het onderwerp gaat inderdaad niet verder dan een eenvoudige inleiding van de basisbegrippen, zoals die in de wereld van de aromatherapie (al dan niet terecht) als verworven worden beschouwd.

Het tweede deel behandelt de belangrijkste fysiologische functies, voorafgegaan door twee hoofdstukken over de organisatie van de levende wereld (met een inleiding tot virussen, bacteriën en schimmels).

Opmerkelijk, want tegenwoordig nog zeldzaam, kreeg het boek 45 pagina’s met 556 literatuurreferenties.

Géa, A., & Banel, P. (2022). Physiologie et huiles essentielles. Dunod.

Jennifer Peace Rhind is auteur bij de Londense uitgeverij Singing Dragon en publiceerde in 2016 een werk over de synergetische effecten van blending, met een overzicht van de onderzochte werking van essentiële oliën in zeven domeinen en een bespreking van een selectie extracten:

Rhind, P. J. (2016). Aromatherapeutic blending – Essential oils in synergy. Singing Dragon.

Eerder publiceerde de auteur Essential Oils – A Handbook for Aromatherapy Practice. De derde editie dateert van oktober 2019:

Rhind, J. P. (2019 (Third Edition)). Essential Oils: A Comprehensive Handbook for Aromatic Therapy. Jessica Kingsley Publishers.

In de lijn van zijn opleidingen voor professionals in het Collège International d’Aromathérapie Dominique Baudoux publiceerde Dominique Baudoux een aantal boeken gericht op de klinische toepassing van aromatische extracten in professionele context, waaronder zijn recente werk “Aromathérapie – 100 huiles essentielles” met monografieën van 100 aromatische extracten:

Baudoux, D. (2017). Aromathérapie – 100 huiles essentielles. Dunod.

Dit boek werd eind 2019 vertaald naar het Engels in een uitgave door Singing Dragon:

Baudoux, D. (2019). Contemporary French Aromatherapy. Singing Dragon.

Eerder publiceerde de auteur een thematische reeks met formules voor een uitgebreid aantal gezondheidsklachten, waaruit ik de volgende titels kies:

Baudoux, D. (2010). Les cahiers pratiques d’aromathérapie selon l’école française – Volume 1 – Pédiatrie (Edition 2011 ed.). Inspir.

Baudoux, D. (2010). Les cahiers pratiques d’aromathérapie selon l’école française – Volume 5 – Grossesse. Inspir.

Baudoux, D., & Zhiri, A. (2010). Les cahiers pratiques d’aromathérapie selon l’école française – Volume 2 – Dermatologie. Inspir.

Met “The Carrier Oil Palette Book” schrijven Jade Shutes en Sherilyn Siegmund-Roach van de The School for Aromatic Studies in Stuart, Virginia (VS) een misschien wel langverwacht onderbouwd werk over “vaste” oliën (fixed oils) , boters, kruidenoliën en CO2-extracten die worden gebruikt in de aromatherapie, in herboristerie en in botanische formuleringen voor lichaamsverzorging.

Het boek geeft een overzicht van de chemie van drageroliën en van de rol die lipiden spelen bij het ondersteunen van de gezondheid van de huid. Het legt de principes uit achter de opslag van dragerolie en het bijkomend gebruik van antioxidanten. Het bespreekt ook duurzaamheidsproblemen en stelt benaderingen voor om deze problemen aan te pakken.

Shutes, J., & Siegmund-Roach, S. (2022). The Carrier Oil Palette. The School for Aromatic Studies.

Petra Ratajc is biologe, onderzoekster en deelt haar kennis in workshops en opleidingen. Haar studiegebied omvat medicinale en aromatische planten, secundaire metabolieten, farmacologie, farmacognosie (de studie van planten als basis voor geneesmiddelen), de biologie gerelateerd tot het natuurbehoud en algemene biologie. Sinds 2016 deelt ze haar inzichten op haar Engelstalige blog PhytoVolatilome (www.PhytoVolatilome.com).

Janetta Bensouilah en Philippa Buck brachten in 2006 met Aromadermatology een opmerkelijk werk over de behandeling van courante huidproblemen met aromatherapie. De auteurs besteden m.i. te weinig aandacht aan de transdermale absorptie van essentiële oliën, een complex en nog grotendeels te onginnen terrein voor de wetenschap. In hoofdstuk 4 bespreken ze de ingredienten voor cutane bereidingen, met een zeer beperkte bespreking van plantaardige oliën waarin ze besluiten dat verder onderzoek noodzakelijk is naar mogelijke huid permeatie (doordringing) van vette oliën:

Bensouilah, J., & Buck, P. (2006). Aromadermatology. Oxford: Radcliffe Publishing.

Jean Valnet publiceerde in 1964 “Aromathérapie : Traitement des maladies par les essences des plantes“:
Valnet, J. (1964). Aromathérapie, traitement des maladies par les essences des plantes. Paris: Maloine.

Een heruitgave is courant verkrijgbaar als pocketboek:
Valnet, J. (2001). L’aromathérapie – Se soigner par les huiles essentielles. Paris: Maloine.

Robert Tisserand publiceerde in 1993 een Engelstalige editie:
Valnet, J. (1982). The Practice of Aromatherapy: A Classic Compendium of Plant Medicines & Their Healing Properties. (R. B. Tisserand, Red.) Healing Arts Press.

Dennis Willmont beoefent sinds dertig jaar acupunctuur, Taijiquan en Daoistische meditatie. Begin de jaren ’80 pioniert hij met een professioneel Shiatsu en Acupressure Therapy programma in Noord-Amerika. Dennis gebruikt essentiële oliën en Chinese kruiden in zijn acupunctuurpraktijk in Marshfield, Massachusetts. In 2004 publiceert hij het referentiewerk “Aromatherapy with Chinese Medicine“:

Willmont, D. (2008). Aromatherapy with Chinese Medicine. Will Mountain.

Indrukwekkend qua inhoud, grootte, ontwerp en lay-out: “Wu : Manuel de massage énergétique chinois” door Sylvie Chagnon uit 2013 bij Guy Trédaniel. Onmogelijk te beschrijven, dus verwijs ik door naar de beschrijving op Guy Daniel’s website:

Chagnon, S. (2013). WU Manuel de massage énergétique. Guy Trédaniel.

In de beknopte “Aromatherapy for healing the spirit”, stelt Gabriel Mojay een selectie essentiële oliën voor bij een uitgebreid aantal psycho-emotionele problemen. De keuze van de extracten motiveert hij vanuit de Chinese geneeskunde. Een apart hoofdstuk is gewijd aan de bespreking van 40 essentiële oliën. De editie uit 1999 bij Healing Arts Press:

Mojay, G. (1999). Aromatherapy for healing the spirit. Healing Arts Press.

Mona Flynn en Asti Atkinson brengen met Essential Yoga Practice een boek in drie delen. Het eerste deel is een inleiding tot yoga, ayurveda en chakra’s. Deel twee is een beknopte gids tot het gebruik van essentiële oliën. Tot slot, in deel drie beschrijven de auteurs zes yoga flows me een aantal aromatische blends (mengsels):

Flynn, M., & Atkinson, A. (2016). Essential Yoga Practice. North Charleston: CreateSpace Independent Publishing Platform.

Ben je yoga teacher en werk je met kinderen, dan is Catherine Blondiau’s boek iets voor jou. In een eerste deel doet de auteur een pedagogische aanpak uit de doeken van yoga met kinderen, in een tweede deel beschrijft ze vijf yoga sessies met essentiële oliën. Dominique Baudoux (zie hogerop) tekent voor de selectie van de oliën met bijhorende motivatie:

Blondiau, C. (2013). Yoga pour les enfants et synergies d’huiles essentielles. Bruxelles: Editions Amyris.

Een groot aantal aromatische extracten wordt als voedingssupplement op de markt gebracht en vindt dus, buiten een therapeutisch gebruik, toepassing in de keuken. Geef je kookworkshops of blog je over (gezonde) voeding, dan zijn deze boeken het ontdekken waard:

Cupillard, V. (2015). Cuisiner avec les huiles essentielles et les eaux florales. Paris: Editions La Plage.

Hönig, S., & Kutschera, U. (2014). Aromakitchen cooking with essential oils. Atglen, US: Schiffer Publishing.

Research

Craighead, D. H., McCartney, N. B., Tumlinson, J. H.,, & Alexander, L. M. (2017). Mechanisms and time course of menthol‑induced cutaneous vasodilation. Microvascular Research, 110, 43–47. https://doi.org/10.1016/j.mvr.2016.11.008

Liu, Boyi, Fan, Lu, Balakrishna, Shrilatha, Sui, Aiwei, Morris, John B., & Jordt, Sven-Eric (2013). TRPM8 is the principal mediator of menthol‑induced analgesia of acute and inflammatory pain. Pain, 154(10), 2169–2177. https://doi.org/10.1016/j.pain.2013.06.043

Boeken

Gattefossé, R.-M. (1937). Aromathérapie, les huiles essentielles, hormones végétales. Girardot.

Robert Tisserand publiceert in 1996 een Engelstalige editie:

Gattefossé, R.-M. (1996). Gattefosse’s Aromatherapy. (Tisserand, R. B., Vert.) Random House UK.

Diverse

Tisserand, R. (2010). Is clary sage oil estrogenic?