Herfst en winter door met aromatische plantextracten
Van neus, over keel en griep tot winterblues
De koude, winderige en vochtige dagen van de voorbije herfst brachten de eerste infectieziekten. Neus, keel, oor en luchtwegen staan onder druk van bacteriële infecties (zoals sinusitis) en virale infecties (zoals verkoudheden en griep).
Het gebrek aan zonlicht en warmte brengt ook futloosheid en zwaarmoedigheid. De korte dagen laten zich zelfs voelen tot weken na de winterwende van eind december. Bij de inzet van het nieuwe jaar, na de feestvreugde, laat de hernieuwde energie voor velen op zich wachten.
In dit artikel beschrijf ik de cutane toepassing (op de huid) en verstuiving van aromatische plantextracten. Andere toedieningswijzen (waaronder oraal en sublinguaal) sluit ik hier expliciet uit.
Dit is een artikel voor lezers “Beginner”. Dit artikel is niet bedoeld als vervanging voor professioneel medisch advies, diagnose of behandeling. Lees de Gebruiksvoorwaarden. Start je met essentiële oliën, lees dan de Voorzorgsmaatregelen
Te rade bij de natuur
Voor beide ongemakken biedt de natuur soelaas. Aromatische planten ontwikkelen klierachtige cellen waarin ze stoffen opslaan die hen bijvoorbeeld beschermen tegen pathogenen (bacteriën, virussen, schimmels …) en herbivoren (planteneters), of die bevruchters aan trekken. De cellen nemen verschillende vormen aan: osmoforen, zoals de conisch-papillaire cellen in het Rozengeslacht; trichomen, zoals de beharing op de blaadjes van je Rozemarijnplant in de keuken; of kanalen en holtes zoals de afscheiding van hars bij naaldbomen.
De stoffen in deze celstructuren worden op diverse wijze aan de plantdelen onttrokken en zijn als onder meer essentiële olie, absolue of gedroogd extract in capsulevorm te koop in de natuurwinkel en de apotheek. Deze extracten vinden doorheen continenten sinds oudsher toepassingen ter preventie en genezing van ziekte.
Gebruik deze wegwijzer indien je je eerste stappen zet in de aromatherapie. De lijst is niet beperkend noch volledig.
Winterkwalen
De farmacologische werking van aromatische plantextracten wordt uitgebreid onderzocht. Fabrikanten van farmaceutische, cosmetische en voedingsproducten zetten plantextracten bijvoorbeeld in als organoleptisch middel (kleurstof, smaakstof, geurstof …) of als bewaarmiddel. De antibacteriële werking van plantextracten, als versterker of vervanger van synthetische antibiotica, biedt mogelijk antwoorden op de resistentie tegen antibiotica. Ook de antivirale en de immunomodulerende eigenschappen liggen op talloze studietafels.
Een aantal plantsoorten zijn klassieker bij bepaalde winterkwalen. Je vindt extracten van deze planten ook in thee en in capsules voor orale inname:
- Neus-, keel- en oorinfecties: Thymus, Salvia rosmarinus
- Onderste luchtwegen: Eucalyptus, Coniferen (Grove den EO, Balsemspar EO)
- Virale infecties (griep): Ravintsara EO, Mandravasarotra EO
- Kaneel EO en Kruidnagel EO reserveer je voor infecties die extra “power” vereisen en gebruik je met speciale voorzorgen bij zwangerschap, borstvoeding en baby’s tot 30 maanden. Ik bespreek deze extracten niet in dit artikel.
Balsemspar of Balsemzilverspar EO (Abies balsamea, naald) of Grove den EO (Pinus sylvestris, naald)
Balsemspar of Balsemzilverspar EO wordt gewonnen door distillatie van de naald van Abies balsamea, een spar met kegelvormige kruin afkomstig uit Canada. Grove den EO wordt gewonnen door distillatie van de naald van Pinus sylvestris, ook Pijnboom genaamd, een den met roodbruine stam afkomstig uit Azië.
Balsemspar EO is een ware “balsem” voor de luchtwegen en heeft een zachter, minder agressief aroma dan Grove den EO waardoor het extract vlotter inzetbaar is. Niet verwarren met Gewone zilverspar EO (Abies alba, naald).
Eucalyptus radiata EO (Eucalyptus radiata of E. radiata subsp. radiata, blad)
Eucalyptus radiata EO wordt gewonnen door distillatie van het blad van Eucalyptus radiata, een boom met grijsblauwe stam. Planten uit het Eucalyptus geslacht bieden ondersteuning bij aandoeningen de luchtwegen.
In winkels en apotheek is E. globulus de meest courante soort van het Eucalyptus geslacht. Verkies echter E. radiata EO boven E. globulus EO: deze laatste bevat zeer hoge concentraties aan 1,8-cineool en is te vermijden bij zwangerschap en bij baby’s tot 30 maanden.
Ravintsara EO (Cinnamomum camphora CT cineool, blad) en Mandravasarotra of Saro EO (Cinnamosma fragrans, blad)
Niet verwarren met (Aromatische) Ravensara EO (Ravensara anisata, blad).
Ravintsara EO wordt gewonnen door distillatie van het blad van Cinnamomum camphora of Kamferboom, een boom uit de Lauraceae familie (Laurierfamilie). Het Cinnamomum geslacht levert de wellicht beter gekende oliën van Kaneel. De Kamferboom is afkomstig uit China, Taïwan (voorheen Formosa) en Japan.
Mandravasarotra EO is de kindvriendelijke versie van Ravintsara EO: Vervang Ravintsara EO door Mandravasarotra EO dat een lagere concentratie 1,8-cineool bevat bij kinderen jonger dan 1 jaar. Mandravasarotra EO heeft tevens een kruidig-bloemig aroma dat verstuiving aangenamer maakt.
Tijm CT linalool EO of Linalooltijm EO (Thymus vulgaris CT linalool, bloeiende top)
Het Thymus geslacht uit de Lamiaceae of Labiatae (Lipbloemenfamilie) telt een uitgebreid aantal soorten met sterke medicinale aroma’s, waarvan Thymus vulgaris (met een aantal chemotypes: geraniol, limoneen, linalool, thujanol en thymol) en Thymus satureioides (chemotype borneol) de belangrijkste vertegenwoordigers zijn. Thujanoltijm EO (Thymus vulgaris CT thujanol, bloeiende top) is mogelijk het meest gegeerd extract bij de behandeling van keel- en ooraandoeningen en infecties van de luchtwegen, maar is beperkt beschikbaar. Kies T. CT linalool EO of Marjolein CT thujanol EO (Origanum majorana CT thujanol, bloeiende top).
Verbenonrozemarijn EO (Salvia rosmarinus CT verbenon, bloeiende top)
Indien je Salvia rosmarinus soorten wil inzetten voor de anti-infectieuze werking, is Verbenonrozemarijn EO een goed alternatief voor Rozemarijn CT cineool EO. Het cineool chemotype bevat namelijk teveel 1,8-cineool om een veilige toepassing toe te laten bij baby’s. Verbenonrozemarijn EO bevat echter wel de terpeenketonen kamfer en verbenon, waardoor het gebruik bij neurologische aandoeningen, zwangerschap, borstvoeding en baby’s tot 30 maanden mogelijk is mits specifieke voorzorgen. Kies als alternatief Ravintsara EO (Cinnamomum camphora CT cineool, blad) of Eucalyptus radiata EO (Eucalyptus radiata subsp. radiata, blad) die minder 1,8-cineool en geen kamfer bevatten.
Voor een goed gevoel
Onderzoekers peilen naar de invloed van aromatische plantextracten op onze psyche en emotie. Studies verwerven inzicht zowel in de biochemische als in de olfactorische werking (de effecten die geurbestanddelen uitoefenen, via ons reukorgaan, op onze psyche, gevoelens en emoties).
Talloze essentiële oliën zijn inzetbaar voor hun opmonterende werking. Wat telt, is dat je een gekozen aroma als aangenaam ervaart. Denk eraan dat hoe ieder van ons een aroma ervaart een louter individuele beleving is. Laat je dus leiden door je neus!
Een aantal extracten heeft een kalmerende werking: ze ondersteunen je pad naar innerlijke rust. In precieze bewoording gaat het over een sedatieve tot anxiolytische werking, maar een bespreking hiervan valt buiten dit artikel.
Het kan echter dat je meer nood hebt aan een stimulerende olie. In de wintermaanden zorgen onder meer Zoete sinaasappel extract, Grapefruit (Nederlands: Pompelmoes) extract en Limoen extract voor een vrolijke noot.
Kalmerende (sedatieve) oliën
Bergamot extract (Citrus bergamia of C. aurantium subsp. bergamia, schil)
Kalmerend (sedatief): linalool + linalylacetaat
Bergamot extract wordt gewonnen door koude persing van de schil van Citrus bergamia of C. aurantium subsp. bergamia, een Citrusboom met een zure citrusvrucht. De boom is gekend van de fameuze Eau de cologne en de Earl Grey thee. Het extract is van alle Citrus extracten het meest Italiaanse: meer dan 90% van de wereldwijde teelt van de Bergamot vrucht heeft plaats in Calabrië (Calabria) in Zuid-Italië, in de tip van de Italiaanse “laars”.
Echte lavendel EO (Lavandula angustifolia subsp. angustifolia, bloeiende top)
Kalmerend (sedatief): linalool + linalylacetaat
Echte lavendel EO is wellicht een van de meest onderzochte extracten. Het extract wordt gewonnen door stoomdistillatie van de bloeiende toppen van Lavendula angustifolia subsp. angustifolia, een plant die gedijdt in koele en bergachtige streken op een hoogte tussen 600 en 800 meter. Verkies Echte lavendel EO boven Spijklavendel EO of Lavandin EO; deze laatsten zijn op hun best in andere toepassingen.
Neroli EO (Citrus x aurantium of C. x aurantium subsp. amara, bloem)
Kalmerend (sedatief): linalool + linalylacetaat
Neroli EO wordt gewonnen door distillatie (en niet door koude persing) van de bloem van Citrus x aurantium of C. x aurantium subsp. amara, de Bittere sinaasappel. Neroli EO zou genoemd zijn naar Marie Anne de La Trémoille (17de en 18de eeuw), princesse des Ursins en princes van Nerola, een gemeente van de stad Rome, die met de bloemblaadjes (of mogelijk een extract ervan) haar handschoenen zou geparfumeerd hebben. Het extract heeft een hoog prijskaartje, waardoor je het zelden inzet bij verstuiving. Maar elke druppel is zijn prijs meer dan waard.
Rozengeranium
Kalmerend (sedatief): olfactorisch – roosaroma: geraniol/(nerol), citronellol/citronellyl formiaat
Rozengeranium (Egyptische) EO en Rozengeranium ‘bourbon’ EO worden bekomen door distillatie van het blad van Pelargonium x asperum, resp. Pelargonium x asperum ‘bourbon’, een doorlevende plant afkomstig uit Egypte en China. De cultivar ‘bourbon’ levert Rozengeranium ‘bourbon’ EO en is genaamd naar de oude benaming van het Franse eiland Réunion: Île Bourbon.
Beide oliën hebben een roosachtig parfum dat perfect combineert met aroma’s van het Citrus geslacht.
Rozenhout EO (Aniba rosaeodora var. amazonica, blad)
Kalmerend (sedatief): linalool
Rozenhout EO wordt gewonnen in Brazilië door stoomdistillatie van het hout (of het blad) van de Aniba rosaeodora, een plant beschermd door de CITES conventie en sinds 1998 opgenomen met status Endangered op de IUCN Red List. Vanuit respect voor de bedreiging van de soort distilleren sommige fabrikanten Rozenhout EO uit het blad in plaats van uit het hout. Verkies dus Rozenhout EO van het blad, niet van het hout.
Stimulerende oliën
Zoete sinaasappel extract (Citrus sinensis, schil)
Stimulerend: (+) limoneen
De tonifiërende werking van een aantal extracten van vruchten van het Citrus geslacht is sinds oudsher bekend. Zoete sinaasappel extract wordt gewonnen door koude persing van de schil van Citrus sinensis. Door de hoge concentratie van (+) limoneen vormt het extract de basis bij uitstek voor opmonterende synergieën.
Grapefruit (Nederlands: Pompelmoes) extract (Citrus paradisi, schil) en Limoen extract
(Citrus aurantifolia, schil of fruit) bieden een gelijkaardige opmonterende werking.
Aan de slag!
Een: lokale toepassing op de huid
De aanpak bestaat erin je keuze van een of meerdere aromatische extracten te mengen met een plantaardige olie. Vervolgens breng je een aantal druppels van dit mengsel aan op het getroffen lichaamsdeel: thorax (borstkas), rond het oor, op het voorhoofd … Vermijd contact van aromatische extracten met de ogen!
Een voorbeeld bij verkoudheid, oorinfectie, sinusitis (naar Baudoux *1):
- Eucalyptus radiata EO (Eucalyptus radiata of radiata subsp. radiata, blad) 2 dr
- Brede pepermuntboom EO (Eucalyptus dives CT piperiton, blad) 2 dr
- Balsemspar of Balsemzilverspar EO (Abies balsamea, naald) 2 dr
- Zoete amandel PO (Prunus dulcis of P. amygdalus) (of andere PO) 2 dr
Toepassing: massage van thorax (borstkas), rond het oor, op het voorhoofd volgens indicatie, 4 tot 6 x daags gedurende 5 tot 7 dagen.
Voorbeeld 2: koorts bij virale infectie van de luchtwegen (Baudoux *1):
- Mandravasarotra of Saro EO (Cinnamosma fragrans, blad) 3 dr
- Verbenonrozemarijn EO (Salvia rosmarinus CT verbenon, bloeiende top) 1 dr
- Balsemspar of Balsemzilverspar EO (Abies balsamea, naald) 1 dr
- Zoete amandel PO (Prunus dulcis of P. amygdalus) (of andere PO) 8 dr
Toepassing: 20 tot 25 dr afwisselend op de thorax (borstkas) en rug, 4 tot 6 x daags gedurende 5 tot 7 dagen.
Twee: verstuiving
Verstuiving van aromatische extracten is een praktische en eenvoudige manier om aromatische extracten in te zetten, zowel bij winterkwalen als bij een winterblues.
Gebruik een klassieke of ultrasone verstuiver. De klassiek verstuiver herken je aan de glazen kolf en vereist geen water; de ultrasone verstuiver vernevelt water. Sommige verstuivers hebben, naast de werking als verstuiver, ook een nacht- of waaklampje: handig in de kinderkamer!
Maak een mengsel met 2 tot 3 verschillende extracten. Voeg in totaal 3 tot 5 druppels van je gekozen extracten toe aan het water van je ultrasone verstuiver. Verstuif gedurende 30 minuten of 1 uur naar keuze en herhaal 2 tot 3 maal daags, of eenmalig voor het slapengaan. Vermijd verstuiving tijdens de slaap.
Lees ook
Eucalyptus: vijf top essentiële oliën voor herfst en winter
COVID-19: essentiële oliën in de strijd tegen het coronavirus SARS-CoV-2
Lap! Verkouden. De herfst en de winter door met Ravintsara essentiële olie
Literatuur
(*1) Baudoux, D. (2017). Aromathérapie – 100 huiles essentielles. Malakoff: Dunod.
Foto (c) Oliver Hihn @ unsplash.com
